Üsküdar İdadisi (Paşakapısı İdadisi - Üsküdar Sultanîsi - Paşakapısı Sultanîsi)

Kurumlar

Kurum Adı Üsküdar İdadisi (Paşakapısı İdadisi - Üsküdar Sultanîsi - Paşakapısı Sultanîsi)

İdad'ın lugat manası hazırlamaktır. Kendisinden üstün bulunan herhangi bir okula öğrenci hazırlayan ve yetiştiren okullara bu ad verilmiştir. 1286 (1869-70) maarif nizamnamesi eğitim derecelerinin tabiî icabı olmak üzere "köylerde ve mahallelerde sıbyan, beşyüz evli kasabalarda sultanî mekteplerinin yapılmasına lüzûm görmüştü". Bu nizamname üzerine ilk idadîler 1289 (1872) tarihinde Meşhur tarih yazarı Cevdet Paşa'nın Maarif Nazırlığı zamanında yalnız İstanbul'da açılabilmişti. Paşakapısı Askerî Rüşdiyesi adı altında 1292 (1875) tarihinde 250.000 kuruşa yaptırılan okul binası, Toptaşı Askerî Rüşdiyesi'nin ihtiyacı karşıladığı gerekçesiyle evvela mülkiye rüşdiyesi olmuş ve 1309 (1893) tarihinde de Üsküdar İdadîsi haline getirilmiştir. "Arşivde görülen 22 Eylül 1309 (1893) tarihli bir tezkire-i samiyede 'Payitaht-ı saltanat-ı seniyenin mühim ve kalabalık mahalli olan Üsküdar civarı için henüz bir idadî mektebi açılmamış ve gerçi oralarda bir rüşdiye mektebi mevcut ise de gayr-i kaŞ (yetersiz) bulunmuş olduğuna mebni (dayanarak) bugün hali (boş) kalan ve bir idadî mektebi heyetini barındırmağa müsait bulunan Paşakapısı Mekteb-i Rüşdiyesi'nde bir idadî mektebi küşadına lüzum gösterilmiş' ve bu mektep o suretle açılmıştır." 1319 (1903) yılında idadînin 22 öğretim üyesine karşı 162 öğrencisi ve üç mubassırı vardı. 1908'de İkinci Meşrutiyet'in ilânından sonra İstanbul'daki bazı idadîler sultanî mektebi haline getirilmiş ve bu arada da Üsküdar İdadîsi, bugünkü liselere eşit olan, Üsküdar Sultanîsi olmuştur. Resmi adı Üsküdar Mekteb-i İdadî-i Mülkîsi olan bu irfan yuvası 1912 senesinde Sultanî ismini almıştır. Yaşadığımız Günler adlı eserinde Burhan Felek Bey şunları yazmaktadır: "Üsküdar'ın bir Paşakapısı vardı. Doğancılar'la İhsaniye Mahallesi'ni biribirine bağlayan bir küçük meydanı geçince etrafında Adliye, Jandarma, idadî ve hapishane gibi resmi binalar vardı. Kapının biri, üstü Jandarma Dairesi olan bir kısaca ahşap tünel, öteki İhsaniye'ye açılan bildiğimiz Nizamiye Kapısı.... Paşakapısı İdadîsi Dürrizâde adıyla bir şeyhülislâmın konağı imiş. Daha doğrusu bu konak tadil edilerek mektep haline getirilmiş, temeli hamamı ve mahzen kısmı kârgir tonoz, üst tarafı ahşap büyük bir bina idi." Okul Sultanî olduktan sonra, bugünkü Dr. Sıtkı Özferendeci Sokağı'na Sultaniye Caddesi adı verilmişti. Bu cadde, eskiden Üsküdar'ın en işlek ana yollarından biri idi. Surre Alayı ile Muharrem Alayları bu caddeden geçerdi. 1875 tarihinde Paşakapısı'nda yanyana iki rüşdiye okulu vardı. Birisi ilk rüşdiye teşkilâtı yapıldığı zaman açılan Mülkiye Mekteb-i Rüşdiyesi idi. Üsküdar Merkez Rüşdiyesi ismiyle anılan bu okul Paşakapısı avlusunda bulunuyordu. Üsküdar'ın ilk feyiz merkezidir. Son sınıf öğrencisi imtihan vermek şartı ile tıbbiye ve sair yüksek okullara girebilirdi. Paşakapısı Mülkiye Rüşdiyesi, Cumhuriyet döneminde 'Üsküdar 20. İlkokulu' adı ile eğitime devam etmişti. Paşakapısı'ndaki ikinci okul, Paşakapısı Askerî Rüşdiyesi idi. Maarif Nezareti, Erzurum'da askeriyeye verdiği bir binaya karşılık bu mektebi almış ve 1875 yılında Paşakapısı Askerî Rüşdiyesi'ni açmıştı. 1893 tarihinde Üsküdar İdadîsi haline getirilen okulda bir çok tanınmış şahsiyetler yetişmiştir. İdadî haline geldiği dönemde İstanbul'da, İstanbul İdadîsi ve yatılı Mülkiye İdadîsi'nden başka idadî yoktu. 1912'de sultanî olan Paşakapısı Askerî Rüşdiyesi, çok kısa bir müddet sonra çıkan Balkan Harbi sırasında hastahane olmuş ve okul da Paşalimanı'ndaki bir yalıya taşınmıştı. 1914 yılı sonlarında Paşakapısı Mülkiye Rüşdiyesi binasına sığınan Üsküdar Sultanîsi, mütareke senesinde yanmıştı. 1918 yılında İngiliz askerlerinin işgaline uğrayan Üsküdar Belediye binasının, bu askerlerce kasten yakılması üzerine genişleyen yangın, Doğancılar'ın büyük bir kısmını, Halk Caddesi'ni, Üsküdar Mutasarrışığı binasını ve bu arada, Şeyhülislâm Dürrizâdeler'in büyük ve muhteşem konağından tahvil edilen ahşap okul binasını da yakmıştı. Yangından sonra Üsküdar Sultanîsi, evvela 20. İlkokul sonra, Üsküdar